gen. Stanisław Taczak

Dzieciństwo i młodość

Stanisław Taczak urodził się 8 kwietnia 1874 roku w Mieszkowie. Jego rodzicami byli oberżysta Andrzej Taczak i Balbina z Warasieckich Taczak. W latach 1880 - 1884 uczęszczał do miejscowej szkoły ludowej, która wtedy znajdowała się na rynku. Następnie uczył się w gimnazjum w Ostrowie Wlkp., gdzie był członkiem tajnego kółka samokształceniowego, które przekształciło się w towarzystwo Tomasza Zana. Świadectwo dojrzałości uzyskał 21 marca 1893 roku i zapisał się na studia na Akademii Górniczej we Freibergu. Kontynuował w tym czasie działalność w Związku Młodzieży Polskiej, a od 1894 w PPS. Na studiach wtąpił też do Polskiego Towarzystwa "Sarmacja". W 1897 roku uzyskał tytuł inż. hutnika, a w 1898 inż. dyplomowanego.
Po ukończeniu studiów we Freibergu dnia 1 września 1898 roku został na rok wcielony do armii pruskiej, do 155 Pułku Piechoty w Ostrowie Wlkp. Ukończył tam kurs aspirantów oficerskich i służył do zakończenia służby 26 marca 1899 r.

Praca i kariera wojskowa

Po odbyciu ćwiczeń w 1900 i 1901 roku 15 września 1904 roku został mianowany ppor. piechoty, a w 1913 por. piechoty.
Natępnie dzięki rekomendacji profesorskiej z Frei- berga otrzymał posadę asystenta w renomowanej Politechnice Berlińskiej. Zdaniem wykładowców miał bowiem zadatki na uczonego. Pracował w Instytucie Doświadczalnym w Dahlem w Katedrze Chemii Węgla. Owocem jego pracy na uczelni jest książka "Chemia węgla", której obok prof. F.W.Hinchsen jest współautorem. Ukazalo się też szereg publikacji jego autorstwa w piśmie fachowym "Der Ingenieur", którego był redaktorem. W tym czasie działał rów- nież w wielu organizacjach młodzieżowych wspie- rając studentów polskiego pochodzenia, a jego mieszkanie było wręcz miejsce spotkań miejscowej Polonii.
w 1914 roku otrzymał mobilizację do 46 Pułku Piechoty Obrony Krajowej, gdzie objął dowództwo kompanii, a po awansie do stopnia kapitana 14 kwietnia 1915 roku - batalionu. Za uczestnictwo w wielu walkach na froncie rosyjskim został odznaczony Krzyżem Żelaznym I i II klasy.
11 grudnia 1916 roku wstąpił do 2 Batalionu 6 Pułku Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego. Znalazł się najpierw w Nałęczowie, a później w Dęblinie, gdzie pełnił funkcję instruktora. Od kwietnia 1917 roku zajął się współtworzeniem Polnische Wehrmacht. Został oficerem w Inspektoracie Wyszkolenia, a następnie przewodniczącym Komisji Regulaminowej tłumacząc regulaminy na użytek Polskich Sił Zbrojnych. W listopadzie 1918 roku jako pierwszy oficer Polak zgłosił się do dyspozycji Ministerstwa Spraw Wojskowych i włączył się w organizację Wojska Polskiego. Został przydzielony do Oddziału VII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, który miał charakter naukowy. 17 listopada odbyła się manifestacja Polaków - byłych żołnierzy armii niemickiej, której Taczak był współorganizatorem i prowadził pochód przez Warszawę niosąc transparent o treści "Łączmy się". W końcu roku wykorzystał urlop na wyjazd do Berlina, by zabezpieczyć swoją rodzinę na wypadek rozruchów. Gdy wracał, z tych samych powodów zatrzymał się również w Poznaniu, gdzie przy pomocy ze strony brata ks. Teodora Taczaka 28 grudnia 1918 roku o godz. 20:00 spotkał się z członkiem Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej¹ - Wojciechem Korfantym.

Rola, jaką odegrał Stanisław Taczak w Powstaniu Wielkopolskim

Korfanty zaproponował Taczakowi tymczasowe stanowisko głównodowodzącego powstania, tj. do czasu, aż na to stanowisko nie zostanie oddelegowany z Warszawy oficer wojskowy w stopniu generała. Drogą telefoniczną Taczak uzyskał na to zgodę Sztabu Generalnego w Warszawie i 2 stycznia 1919 roku otrzymał legitymację. Siedzibę sztabu Dowództwa Głównego potajemnie zorganizowano w hotelu "Royal" przy św. Marcinie.
Strukturę Dowództwa Głownego Taczak budował od zera. Zorganizował je w czterech wydziałach: operacyjnym, personalnym, broni i amunicji. Strukturę tę 2 stycznia zatwierdził Komisariat NRL. Z 18 oficerów pracujących na stanowiskach kierowniczych aż 15 odbyło słyżbę w armii niemieckiej. Podporządkowano Dowództwu Służbę Straży i Bezpieczeństwa oraz Straż Ludową, komendę miasta Poznania rozwązano i odsunięto od spraw wojskowych miejskie i wiejskie Rady Ludowe² wprowadzając jedność rozkazodawczą. Wydawano rozkazy dzienne, wewnętrzne i instrukcje taktyczne. Dopiero 5 stycznia formalnie podporządkowano formacje polskie w całym zaborze pruskim, zarówno jawne jak i tajne, uznając w ten sposób jedność wszystkich sił pod wspólnym dowództwem w Poznaniu i przystąpiono do utworzenia struktur centralnej administracji wojskowej. Luźne oddziały powstańcze w terenie organizowano najpierw w kompanie, a później w baony. W strukturze organizacyjnej zastosowano pdział terytorialny: powiat z komendantem (24), następnie okręg wojskowy (7 stycznia 7, a 13-ego jeszcze 2), wreszcie dowództwa frontów (ruchome dowództwa operacyjne). Dla okręgów utworzono 13 obwodów uzupełnień i uregulowano pobór oficerów, podoficerów i szregowych. Ustanowiono bezpłatne wyżywienie i kwatery dla kadry oficerskiej i szeregowych oraz przyznano dodatki na dzieci. Wydano szereg instrukcji dotyczących organizacji pionowej struktury oddziałów powstańczych. Utworzone zostały też rezerwy operacyjne przeznaczone do najbardziej zagrożonych rejonów. Powołano inspekcję sanitarną, inspekcję koni i taborów, komendę linii kolejowych, biuro kartograficzne, biuro płatnika, referat lotniczy i automobilowy, itp..
W nocy z 5-ego na 6 stycznia z rozkazu Taczaka została opanowana niemiecka stacja lotnicza na Ławicy. Prócz tej akcji Dowództwo Główne przygotowało też taktycznie bitwę szubińską (8-13 stycznia) oraz zakończoną niestety niepowodzeniem akcję pod Zbąszyniem. 16 stycznia 1919 roku Taczak zdał stanowisko głównodowodzącego gen. J. Dowbor-Muśnickiemu.
Taczakowi zawdzięczamy utworzenie bazy organizacyjnej jako podwaliny pod regularną Armię Wielkopolską, która 16 stycznia 1919 roku liczyła już ok. 14 000 żołnierzy i zaopatrzenie jej w broń i amunicję z poznańskich magazynów. Ogrom pracy nad organizacją wojska i centralizacją Dowództwa wykonany przez Taczaka i jego ludzi w pierwszych dwóch tygodniach powstania miał zasadnicze znaczenie dla jego późniejszego sukcesu. Do 15 I 1919 wojska powstańcze wyzwoliły prawie całą Wielkopolskę (z wyjątkiem północno-zachodnich i południowych obrzeży prowincji poznańskiej), tocząc ciężkie walki, m.in. pod Rawiczem i Lesznem.

Późniejsza kariera wojskowa i zawodowa

25 stycznia 1919 roku Dziennik Rozkazów Wojskowych Ministerstwa Spraw Wojskowych podaje, że zatwierdzono nominację Stanisława Taczaka z 10 listopada 1918 roku do stopnia majora. 14 lutego Taczak wszedł w skład komisji ds. formalizacji i ujednolicenia zasad awasów oficerskich. 15 marca 1919 roku został formalnie przyjęty do Sił Zbrojnych byłego zaboru pruskiego a 5 maja został wybrany członkiem Sądu I Rady Honorowej dla oficerów sztabowych. 16 maja powołano go na stanowisko Zastępcy Szefa Sztabu Dowództwa Głownego a 3 czerwca otrzymał kolejną nominację do stopnia podpułkownika. Gen. J. Wroczyński (Szef Sztabu Dowództwa Głównego i bezp. przełożony PPłk. Taczaka) wystawił mu 1 sierpnia taką oto opinię służbową: "Taczak posiada dostateczne przygotowanie, sumienny, pracowity, doskonały oficer frontowy, odpowiedni jako dowódca pułku i brygady." Opinia ta posłużyła gen. Dowbor-Muśnickiemu do przeniesienia Taczaka wraz z grupą jego współpracowników. Zgodnie z rozkazem z 2 września miał on objąć dowództwo 7 Pułku Strzelców Wielkopolskich. 2 października Ministerstwo Spraw Wojskowych powołało go do Warszawy w charakterze Przewodniczącego Komisjii Weryfikacyjnej dla oficerów a następnie rozkazem Departamentu Personalnego 3 grudnia został mianowany oficerem sztabowym Inspektoratu Piechoty DOGen.. Funkcję tę objął jednak dopiero 10 lutego 1920 roku i to tylko na 10 dni. 20 lutego z Ministerstwa Spraw Wojskowych otrzymał przydział do I Depratemtnu Broni Głównych i Taborowych jako pomocnik Szefa Departamentu.
W tym czasie likwidowano front wielkopolski. W swoim rozkazie pożegnalnym z 8 marca 1920 roku gen. J. Dowbor-Muśnicki wymienił 27 jego organizatorów, nie było jednak pośród nich nazwiska mjr. Stanisława Taczaka. Oceniając powstanie generał podał czynniki, które zadecydowały o zwycięstwie:

„(...)1. Znajdowanie się władzy zwierzchniej w rękach Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej, która pragnąc mieć wojsko silne i dobre, nie szczędziła środków materialnych na potrzeby wojska, pozostawiając Dowództwu zupełną swobodę działania w sprawach organizacyjnych i operacyjnych (...).
2. Dobry wybór oficerów fachowców, starszych dowódców postawionych na czele poszczególnych rodzajów wojsk i jednostek bojowych.
3. Doskonale wyćwiczony stary żołnierz z armii niemieckiej jako instruktorzy.
4. Sprawna organizacja gospodarki wojskowej, uczciwie i sumiennie spełniającej swe ważne zadania zaopatrywania żołnierza, nigdy nie dającej powodów do narzekania i niezadowolenia żołnierzy.
5. Jednolitość składu formacji: żołnierze wszyscy tylko poznańczycy Polacy, oficerowie także, z nielicznymi wyjątkami (na ogólną liczbę 1150 oficerów tylko 181 z byłego I Korpusu i armii rosyjskiej, 18 z armii austriackiej, a 939 z byłej armii niemieckiej).
6. Zupełne niedopuszczenie do jakiejkolwiek polityki, intryg lub nadużyć w armii, co było możliwe tylko dzięki zupełnemu nieprzyjmowaniu elementów niepolskiego pochodzenia.
7. Szeroki współudział i zainteresowanie miejscowego patriotycznego społeczeństwa w sprawach formacji wojskowych, w których prądy lewicowe nie odgrywają żadnej roli, jego moralne i materialne poparcie znacznie ułatwiło robotę dowództwu.
8. Dobrze postawiona robota kulturalno-oświatowa w formacjach w duchu czysto narodowym zjednoczyła dążenia wszystkich do jednego celu - miłości i dobra ojczyzny. (...)"

^{„Powstanie Wielkopolskie 1918-1919. Wybór źródeł".
Wybór i opracowanie Antoni Czubiński i Bogusław Polak,
Poznań 1983, s. 345-346.}

cdn.

ml

^{1 Naczelna Rada Ludowa dnia 5 grudnia 1918 roku została uznana przez Polski Sejm Dzilnicowy za legalną władzę państwową i 6 grudnia wyłoniono organ wykonawczy o nazwie Komisariat Naczelnej Rady Ludowej w składzie: ks. Stanisław Adamski i Władysław Seyda z Wielkopolski, Wojciech Korfanty i Józef Rymer ze Śląska, Stefan Łaszewski z Pomorza Gdańskiego i Adam Poszwiński z Kujaw.}

^{2 Polskie organy polityczne, które powstawały spontanicznie na terenach byłego zaboru pruskiego po wybuchu rewolucji listopadowej w Niemczech. Miały one za zadanie reprezentować ludność polską przed organami administracji niemieckiej. W grudniu 1918 roku zostały podporządkowane strukturalnie Naczelnej Radzie Ludowej.}